همه چیز در مورد گلاب و کاربرد و خواص درمانی آن
گلاب، عصاره گل محمدی
گلاب، آب گل خوشبو و آشنای ایرانیان، درواقع، عرق گل سرخ یا گل محمدی است که نامش از ترکیب گل و آب ایجاد شده است.
گل سرخی که گل بهشتی لقب دارد و آبی که مایع حیات است. پس به وضوح، گلاب ماهیتی پاک و خالص دارد. ضمنا گلاب مصارف بسیار خوراکی، طبی و خوشبوکنندگی دارد.
در این مقاله قصد داریم با این عرق و داروی گیاهی پر مصرف و خوشبو آشنا شویم.
گل محمدی
گل سرخ در بین ایرانیان با نام گل محمدی، شناخته می شود.
این نامگذاری، و انتساب این گل به نام پیامبر اسلام (ص) نشان می دهد که از قدیم برای گل سرخ، قداست و احترام خاصی قائل بوده اند.
محل رویش گل محمدی در ایران
پرورش گونه های مختلف گل سرخ، از دیرباز مورد توجه مردم ایران بوده است.
از فضای سبز داخل خانه ها گرفته تا مناطق شهری و روستایی سرسبز در رشته کوه های البرز و زاگرس یا حتی بخش های کویری کشور، محل رویش این گل است.
فرآورده های گل محمدی
از گل محمدی در ایران برای ساخت محصولات مختلفی استفاده می شود که مهمترین آن گلاب است.
به غیر از گلاب، می توان به استفاده های زیر از گل سرخ یا گلبرگ های خشک شده آن اشاره کرد:
- ساخت دارو
- تهیه مربا
- انواع شیرینی
- انواع شربت
- دمنوش
- خوشبو کننده محیط، خوراکی ها و نوشیدنی ها
پیشینه گلاب در ایران
در کتب دانشمندان قدیم از جمله ابوعلی سینا و ابوریحان بیرونی، از هزار سال پیش، به گلاب، هم از لحاظ خواص درمانی و هم عطر آن، اشارات زیادی شده است.
ایران اولین کشوری است که گلاب را تولید و به سایر نقاط جهان صادر کرده است
روش های گلاب گیری در ایران
گلاب گیری در ایران به دو روش سنتی و صنعتی انجام می شود.
طبیعیست که در روش صنعتی مقدار تولید و بازدهی کار بسیار بیشتر بوده و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه تر می باشد.
تولید گلاب به روش سنتی
گلاب، در شیوه سنتی، طی فرایند متداول تقطیر، تولید می شود.
در این فرایند، بخار گرم ناشی از جوشاندن مخلوط گل محمدی و آب در دیگ های مسی، وارد لوله های باریک آلومینیومی می شود.
با عبور این لوله ها از داخل آب سرد یا قرار گرفتن در مجاورت هوای خنک، بخار به قطرات گلاب مایع تبدیل شده، در سر دیگر لوله ها، درون پارچ های مسی، ذره ذره جمع آوری می شود.
اگر فیلم خاطره انگیز و خوش ساخت کفش های میرزا نوروز را بخاطر داشته باشید، حتما روش سنتی گلاب گیری را در این فیلم مشاهده کرده اید.
تولید گلاب به روش صنعتی
روش صنعتی، برپایه همان فرایند تقطیر است با این تفاوت که به جای آب، از بخار آب گرم استفاده می شود.
ابزار و دستگاه های مدرن، تحولاتی در شیوه سنتی ایجاد کرده و امکان تولیدات انبوه، پاستوریزه کردن و بسته بندی استاندارد را فراهم کرده است.
بر همین مبنا، راه اندازی کارخانجات گلاب گیری و به تبع آن، اشتغال زایی در استان های مختلف ایران، میسر شده است.
زمان گلاب گیری در ایران
گلاب گیری، عموما از نیمه اردیبهشت ماه آغاز و تا پایان بهار ادامه دارد.
در فصل های سرد سال، فرایند عرق گیری از گیاهان طبی که بخصوص در فصول قبل خشک شده اند، جایگزین گلاب گیری می شود.
انواع گلاب به لحاظ کیفیت
- گلاب اول یا معمولی
- گلاب دوآتشه یا سه آتشه
- گلاب پساب
گلاب اول
گلابی که از یک مرحله تقطیر، به دست می آید، را گلاب اول یا معمولی می نامند.
این گلاب، برحسب میزان گلی که در تهیه آن به کار رفته است، با عنوان گلاب سبک یا سنگین، درجه بندی کیفی می شود.
گلاب دو آتشه و سه آتشه
اگر گل محمدی را به جای آب با گلاب اول مخلوط کرده، دو یا سه مرتبه تقطیر کنند، محصول آن گلاب دوآتشه یا سه آتشه است.
این دو نوع، نسبت به گلاب معمولی، غلیظ تر و مرغوب تر بوده و خاصیت درمانی بیشتری دارند و به گلاب ناب و خالص معروفند.
از جمله ویژگی های ظاهری گلاب ناب، شفاف و بدون ذرات معلق بودن آن است، که مزه ای مطبوع اما تلخ دارد.
گلاب پساب
وقتی تفاله گل محمدی را، پس از یک بار گلاب گیری، همراه با مقداری گل تازه، تقطیر کنند، گلاب پساب حاصل می شود که اثر درمانی نداشته و کیفیتش نسبت به گلاب اول، افت چشم گیری پیدا می کند.
موارد مصرف گلاب
- عطر و خوشبو کننده ها
- مصارف غذایی
- مصارف دارویی و طبی
روغن گلاب، عطری گران قیمت
روغن یا اسانس گل سرخ که به شکل یک لایه شفاف و نیمه جامد از روی سطح گلاب، جمع آوری می شود، جزء گران قیمت ترین خوشبوکننده ها است.
این روغن، ماده اولیه و البته بسیار گران قیمت در صنایع آرایشی و تولید ادکلن است
عطر گلاب، تداعی کننده بوی بهشت است که با آن، مساجد، حرم ها و خانه خدا را شستشو می دهند و در آیین های مذاهب مختلف، مکان مراسم را با آن معطر می کنند.
مصارف غذایی گلاب
استفاده از گلاب، به دلیل عطر و طعم خوش آن، در غذاهای سنتی ایرانی، چای و بستنی طرفداران بیشماری دارد.
شربت هل و گلاب در میان نوشیدنی ها، بسیار مشهور است، چراکه در کنار خنک کردن بدن به ویژه در فصل تابستان، فواید دارویی نیز دارد.
فواید و مصارف دارویی و طبی گلاب
گلاب هم همانند سایر داروهای گیاهی طب سنتی در درمان بسیاری از بیماری ها و مشکلات استفاده می شود.
هر چند که طبیعتا نمی توان اثرات گلاب را با داروهایی شیمایی مقایسه کرد اما بهرحال گلاب در زمینه های زیر اثرات دارویی دارد:
- قلب و اعصاب
- فشار و قند خون
- سیستم تنفس
- دستگاه گوارش
- کبد
- کم خوابی
- دهان و دندان
- تب، سردرد و گرمازدگی
- سیستم دفاعی و هورمون ها
- پوست و مو
- سطح هوشیاری
- اثرات روحی و روانی
- طبع گلاب
گلاب تقویت کننده قلب و آرامش دهنده اعصاب
گلاب تقویت کننده قلب و آرامش دهنده اعصاب است. بخصوص برای افرادی که شغل و زندگی پرتنشی دارند، این عرق گیاهی، ضداسترس و آرام بخش مناسبی است.
کاهش فشار و قند خون با گلاب
خوردن گلاب، قند و فشار خون را کاهش می دهد.
رابطه گلاب و سیستم تنفس
استنشاق عطر گلاب، خشکی مجاری بینی، نای و ریه ها را برطرف کرده، صدا و حلق را نرم می کند.
گلاب مفید برای دستگاه گوارش
- اشتها:
این عرق معطر، با ایجاد شادابی و نشاط برای هر ذائقه ای، محرک و افزاینده اشتهاست.
- معده:
گلاب با تقویت معده عمل هضم را آسان کرده، از درد شکم و نفخ جلوگیری می کند.
- روده:
ترکیب عسل و گلاب با بهبود عملکرد روده در جذب غذا، جایگزین خوبی برای داروهای ملین است.
درمان کبد چرب با گلاب
نوشیدن مخلوط گلاب و عرق بادرنجبویه (نوعی گیاه است)، برای درمان کبد چرب مفید است.
در ضمن، خنک کننده خوبی برای کبد به خصوص در گرمای تابستان، محسوب می شود که این خودش، در ایجاد گردش خون پاکیزه اثر دارد.
گلاب خواب آور!
گلاب یک خواب آور بی ضرر است.
برای کسانی که به دلیل افکار پریشان یا افسردگی، دچار بی خوابی هستند، نوشیدن آن توصیه می شود.
برای آموزش سایر راهکارهای خواب راحت، مقاله راهکارهای خواب سریع و راحت را مطالعه کنید.
دهانشویه گلاب
مصرف گلاب به شکل دهان شویه برای درمان بیماری های لثه، بسیار مفید است، به طوری که از قدیم، سخت کننده لثه نام دارد.
درمان تب، سردرد و گرمازدگی با گلاب
نوشیدن گلاب در پایین آوردن تب، و بوییدنش در رفع سردرد ناشی از آلودگی های صوتی و هوا، توصیه می شود.
حتی پاشویه آن، در درمان تب یا گرمازدگی اثرگذار است.
سیستم دفاعی گلابی!
عطر گلاب، از طریق عصب های بویایی، قدرت سیستم دفاعی بدن و ترشح هورمون ها را افزایش می دهد، که نتیجه آن، بهبود وضعیت داخلی بدن است.
گلاب مفید برای پوست و مو
- ضدباکتری:
گلاب با ضدعفونی و مرطوب کردن پوست، مانع ایجاد جوش های میکروبی و آکنه است.
- رفع پیری:
از طریق آب رسانی به پوست، چین و چروک صورت و آثار پیری رفع می شود.
اگر بدین منظور، ماسکی از گلاب تهیه شده و بعد از استحمام، استفاده شود، به خاطر باز بودن منافذ پوست ، مواد بهتر جذب شده، اثربخشی بیشتری بر لطافت و زیبایی پوست صورت دارد.
- التهاب پوست:
گلاب با خنک کردن پوست از التهاب و آفتاب سوختگی آن می کاهد و به علاوه، توان بازسازی پوست آسیب دیده را هم دارد.
- ریزش مو:
ویتامین های موجود در گلاب، مواد مغذی لازم برای پوست سر و مو را تأمین می کند و از ریزش مو و شوره سر جلوگیری می کند.
گلاب، برای نرم و براق کردن مو هم استفاده می شود
سطح هوشیاری
استشمام رایحه گلاب، باعث بالا رفتن سطح هوشیاری می شود.
به این روش بی خطر، کسانی که به هر دلیلی به یک مرتبه از حال می روند، به سرعت به حال طبیعی باز می گردند.
اثرات روحی و روانی
گلاب، یک عرق چندمنظوره است.
در هنگام مصرف گلاب به عنوان داروی جسم، بی اختیار عطر آن نیز استشمام می شود.
شمیم دلنشین گلاب، وقتی دردهای جسمانی را تسکین دهد، تنش های روانی را نیز کاهش داده و روح را جلا می دهد.
درنتیجه، اگر حتی مقصود، فقط سلامتی جسم باشد، آرامش روح و روان هم در کنارش، حاصل می شود.
طبع گلاب
گلاب ذاتا گرم و معتدل است. البته معمولا به تنهایی مصرف نمی شود. بنابراین، با هر طبعی سازگار است.
در واقع، ترکیب آن با سایر موادغذایی، تعادل ایجاد کرده و هر ذائقه ای امکان بهره مندی از فوائد آن را دارد.
توصیه پزشک در مصرف گیاهان دارویی از جمله گلاب
مصرف عرقیات گیاهی در مقایسه با سایر اشکال گیاهان طبی، بسیار آسان بوده و به همین دلیل پرطرفدار است.
از جمله عرقیات گیاه، گلاب، عرق نعناع، بهارنارنج، کاسنی، شاتره و آویشن است که خوشبختانه، ایران از منابع بسیار غنی این گیاهان برخوردار است.
اما باید توجه داشت که فواید یا عوارضی که به طور عمومی برای هر یک از این گیاهان دارویی مطرح می شود، کاملا به نوع سیستم بدن افراد، وابسته است.
به عنوان مثال، یک داروی گیاهی خاص در بدن یک شخص بیمار، ممکنست مکانیزمی صحیح را دنبال کند و در بدن فردی دیگر با همان بیماری، کارکردی برعکس داشته و بلکه خطرآفرین باشد.
بنابراین، باید از پیشنهاد هر ماده ای با مصرف دارویی، چه گیاهی و چه شیمیایی، به یکدیگر، اجتناب کنیم و تنها منوط بر توصیه پزشک و تجربه یا شناخت شخصی از هر محصول، آن را مصرف کنیم.
در مجموع، هرچند بهترست برای پیشگیری از برخی بیماری ها، گیاهان طبی را بر داروهای شیمیایی (به دلیل عوارض جانبی آن ها)، ترجیح دهیم اما اطلاع از موارد منع مصرف عرقیات گیاهی و حتی گلاب در برنامه غذایی روزانه، برای حفظ سلامتی بسیار مهم است.
طریقه صحیح نگهداری گلاب
به طورکلی، گلاب بیش از یک سال، ماندگاری ندارد.
ضمنا نگهداری از آن در ظروف پلاستیکی، باعث پایین آمدن کیفیتش می شود.
اگر گلاب در معرض هوای آزاد قرار گیرد، اکسید شده، خاصیت اصلی اش را از دست می دهد.
بهترین روش نگهداری از گلاب، نگهداری در بطری های شیشه ای یا آلومینیومی و در محیطی خنک و بهداشتی مثل یخچال است.
موارد منع مصرف گلاب
کسانی که دچار زخم ها یا مشکلات گوارشی در معده و روده هستند، باید از مصرف گلاب پرهیز کنند.
در ضمن، عدم توجه به رعایت بهداشت حین تولید، وجود مواد نگهدارنده در برخی تولیدات کارگاهی، و باقیماندن طولانی مدت در ظروف پلاستیکی، اغلب باعث بیماری های گوارشی می شود.
شهرهای تولیدکننده گلاب در ایران
بخش های برزک، نیاسر و قمصر از شهرستان کاشان در استان اصفهان، بخش لاله زار در استان کرمان، شهر میمند از فارس و سهند از آذربایجان شرقی، مشهورترین مناطق تولید گلاب ایران محسوب می شوند.
کاشان برترین رتبه در تولید گلاب ایران
شهرستان کاشان، بالاترین رتبه را از لحاظ کمی و کیفی در تولید عرقیات گیاهی و گلاب، به خود اختصاص داده است.
از نظر حجم تولید گلاب، اولین و دومین مقام جهانی به ترتیب، متعلق به کاشان و میمند در ایران است.
40% از تولیدات میمند، صادر شده و بقیه به مصرف داخل می رسد.
لاله زار تولید گلاب ارگانیک ایران
یک چهارم از گلاب ایران در منطقه خشک و خنک لاله زار از استان کرمان تولید می شود که در نوع خود از کیفیت منحصربه فردی برخوردار است به طوری که عده ای از کارشناسان معتقدند، گلاب کرمان تنها گلاب ارگانیک ایران است.
صادرات گلاب و اسانس گل محمدی از ایران
در حال حاضر، حدود 40 کشور، خریدار گلاب ایران هستند که در این بین بیشترین تقاضا، متعلق به کشورهای کویت و امارات متحده عربی است.
روغن گلاب نیز به کارخانجات آرایشی در کشورهای فرانسه، آلمان، انگلیس، آمریکا و حوزه خلیج فارس صادر می شود.
از آنجاکه گل سرخ، به این طریق می تواند فرصت های مناسبی در ارزآوری ایجاد کند، به نام طلای معطر معروف است.
امروزه، بیشترین صادرات اسانس گل محمدی، متعلق به بلغارستان است و درآمد این کشور از این راه، تقریبا 80 برابر ایران است.
شعر مولوی در مورد گلاب
به عنوان حسن ختام، شعری از مولوی در مورد گلاب تقدیم می شود:
چون که گل بگذشت و گلشن شد خراب
بوی گل را از که یابیم از گلاب
چون خدا اندر نیاید در عیان
نایب حق اند این پیغمبران
نویسنده ی مقاله ی "گلاب، روش تولید، خواص و کاربرد این آب گل"
این مطلب توسط مینا خراسانچی نوشته، و توسط تیم "هم سوالی"، ویرایش شده است.