تدوین و اجرای قوانین مدیریتی و انضباطی (نظریه بخاری داغ)
مدیریت منابع انسانی
مدیریت منابع انسانی یکی از پیچیده ترین و حساس ترین علوم اجتماعی می باشد که بواسطه آن می توان افراد در جامعه و سازمان را کارا یا ناکار آمد نمود.
این پیچیدگی بواسطه متفاوت بودن انسانها و خلیقیات آنها حادث شده است. به همین دلیل در هنگام وضع قوانین، مقررات و دستور الملهایی که مربوط به نحوه رفتار با انسانها می باشد باید به ظرایف مربوطه دقت نمود تا این مقررات نتیجه عکس ندهد و جامعه را دچار مشکل دو چندان ننماید.
مقررات تنبیهی
یکی از قوانینی که در هر جامعه باید تدوین و پیاده شود قوانین مربوط به تنبیه و برخورد با متخلفین است که لازم است با دقت و حساسیت خاصی تنظیم شود.
در علم مدیریت و تدوین مقررات تنبیهی برای آنکه اعمال خلاف مقررات و ناصحیح توسط اشخاص انجام نشود این گونه اعمال را به بخاری داغ تشبیه می کنند که کسی به آن نزدیک نشده و به آن دست نمی زند بدین معنی که در جامعه برای اعمالی که خلاف عرف و قوانین می باشد باید شرایطی مانند یک بخاری داغ ایجاد کنیم تا کسی اراده بر نزدیک شدن به آن ننماید و همه از آن دوری جویند.
مثال بخاری داغ
در این گفتار علت های دوری جستن مردمان از بخاری داغ را مرور نموده و این علل را در جامعه و سازمان مشابه سازی می کنیم تا بتوانیم در رفتارها و قوانین و مقررات در خانواده، مدرسه، اداره و سازمان و به صورت کلی تر در جامعه آن را پیاده نماییم.
امید است این نوشتار که در آن سعی شده به صورت خلاصه و شفاف به این مسئله بپردازد، مفید واقع شود.
خواص بخاری داغ
برای آنکه بتوانیم علت عدم لمس بخاری داغ توسط انسان ها و سپس مشابه سازی آن در قوانین و مقررات را انجام دهیم لازم است نخست خواص یک بخاری داغ را بشناسیم و بر اساس هر یک از این خواص و نتایج آن قوانین را وضع و پیاده نماییم. پس ابتدا مروری بر این خصوصیات می نماییم.
همه می دانیم یک بخاری داغ :
- سوزان است
- بهنگام است
- یکسان عمل می کند (عادل است)
- تداوم دارد (همیشگی است)
- هشدار می دهد
- اجتناب پذیر است
- متناسب می سوزاند
با داشتن این صفات کسی به خودش اجازه لمس بخاری را نمی دهد و این بخاری باعث گرمی محیط شده و مفید است بدون آنکه به کسی آسیب بزند.
در قوانین و مقررات تنبیهی و توبیخی نیز اگر این خصوصیات رعایت گردد مسلماً برای جامعه مفید بوده و همه سعی در رعایت و حمایت از آن می نمایند و کسی مخالف وجود آن نخواهد بود.
همانگونه که نه تنها کسی مخالف وجود بخاری در فضای منزل یا اداره بعلت سوزان بودن آن نیست بلکه از آن استقبال می شود و در صورت عدم وجود سعی در فراهم آوردن آن می نمایند.
حال لازم است به تشریح هر کدام از این خصوصیات پرداخته و جامعه آن را مشابه سازی نماییم.
بخاری داغ سوزان است
این خصوصیت، علت اصلی عدم لمس آن توسط اشخاص است. بدین معنی که میزان سوزش و درد ناشی از لمس یک بخاری داغ به گونه ای است که در حالت اختیار هیچ کسی به آن دست نمی زند چون:
- قابل تحمل و گذشت نیست
- سوزش آن ادامه دارد
- ممکن است اثر آن ماندگار باشد
- ممکن است کشنده باشد
با نگاه به این دلایل مسلما هر ذهن و عقل سلیمی از لمس بخاری بر حذر خواهد بود.
در ادامه سعی می کنیم با مثال هایی هرکدام از این موارد را تشریح و در جامعه مشابه سازی کنیم.
1-قابل تحمل و گذشت نیست
اگر کسی بخاری داغ را لمس نماید میزان سوزش ناشی از آن به حدی است که تحمل آن برای همه دشوار است و هرگز کسی برای بار دوم آن را لمس نخواهد کرد.
در خصوص قوانین و مقررات تنبیهی و توبیخی نیز اگر مقررات در جامعه در خصوص خطاها به گونه ای باشد که افراد بتوانند آن را تحمل کرده و میزان خسارت ناشی از آن قابل جبران باشد ممکن است برخی افراد با حساب و کتاب و اصطلاحاً دو دو تا چهار تا نمودن این خلاف را انجام داده و خسارت آن را بپردازند.
برای مثال اگر جریمه پارک کردن در محل ممنوع در مقایسه با دردسر پیدا کردن پارکینگ و پرداخت کرایه پارکینگ برابری کند و یا اختلاف جزئی باشد، بعید نخواهد بود بسیاری از افراد ترجیح دهند در محل ممنوع پارک کرده و جریمه آن را پرداخت نمایند.
یا اگر در خانه کودکی بداند که در صورت انجام دادن یک کار زشت، برای مثال کتک زدن برادر یا خواهر یا فرزند همسایه، عقوبت خاصی در انتظارش نیست و با شنیدن کمی داد و فریاد والدین قضیه حل می شود، احتمال تکرار این کار بسیار بالا خواهد بود.
2-سوزش آن ادامه دارد
شخصی که بخاری داغ را لمس نموده و دچار سوختگی شده است محل سوختگی بزودی مرمت نخواهد شد و این سورزش ادامه خواهد داشت به گونه ای که شخص آن را فراموش نخواهد کرد.
در جامعه نیز اگر تخلفی توسط شخصی اتفاق افتد و آن شخص بتواند خیلی زود از عقوبت آن خلاص شود احتمال تکرار آن زیاد خواهد بود و ممکن است افراد با این استدلال که عقوبت آن کوتاه است و زود فراموش می شود از انجام آن اجتناب ننمایند.
پس باید در مقررات، نوع تنببه به گونه ای باشد که خاطی در تحمل آن دچار دردسر و اتلاف زمان شود تا به سادگی فراموش نشود.
برای مثال ضبط و متوقف نمودن خودرو راننده متخلف در خصوص برخی خطاهای سنگین برای چند روز و دردسر آزاد سازی آن باعث می شود خاطی این دردسر را به سادگی فراموش نکرده و همیشه سعی در عدم تکرار آن نماید چون میزان جریمه ممکن است برای افرادی که تمکن مالی دارند بزودی فراموش شود یعنی خاصیت طرح شده در مبحث قبلی (قابل تحمل و گذشت نیست) را نداشته باشد.
مثال دیگر اینکه فرض کنیم در اداره ای برای تاخیر روزانه پرسنل جریمه این تعیین شده باشد.
میزان این جریمه با توجه به خصوصیت اول قابل توجه است اما پس از آن هیچ سابقه ای از آن باقی نمی ماند و خیلی زود فراموش می شود و ممکن است بارها تکرار شود.
3-ممکن است اثر آن ماندگار باشد
اگر مدت زمان لمس بخاری داغ زیاد باشد سوختگی ناشی از آن عمیق خواهد بود. در این حالت اثر سوختگی روی بدن شخص باقی خواهد ماند و تا آخر عمر فراموش نخواهد شد.
در خصوص برخی تخلفات که سنگین تر می باشند نیز میزان جریمه و عقوبت باید به گونه ای باشد که شخص خاطی از اثر آن خلاصی نداشته باشد و این نگرانی برای همیشه برای وی باقی بماند.
در این حالت است که همگان از این گونه تخلفات پرهیز خواهند نمود.
برای مثال دانشجویی که در درسها ضعیف عمل می کند و در طول ترم مهلت برای جبران دارد اما اگر تا آخر ترم نتواند جبران نماید مشروط خواهد شد و حتی ممکن است اخراج شود و این موضوع برای همیشه در سوابق تحصیلی وی باقی خواهد ماند.
یا راننده متخلفی که تعداد تخلفاتش زیاد شده و برای او نمره منفی منظور می شود و این موضوع در سوابق شخص باقی می ماند.
4-ممکن است کشنده باشد
سوختگی بدن گاهی به حدی شدید است که می تواند باعث مرگ شود و برای کسی که به بخاری نزدیک می شود این امکان وجود دارد و این خود بزرگترین تهدید برای افراد است که جان خود را از دست بدهند.
در خصوص مقررات نیز لازم است برای خطاهای بزرگ در مقررات مجازات هایی مانند مرگ یا حبس ابد و در سازمان و یا دانشگاه اخراج وجود داشته باشد تا بیم از آن، باعث جلوگیری از انجام تخلف گردد.
بخاری داغ بهنگام است
دومین خصوصیت یک بخاری داغ آن است که به محض لمس می سوزاند و کسی که به بخاری دست می زند در همان لحظه جزای آنرا خواهد دید و سوزش حاصله به وقت دیگری موکول نخواهد شد.
اما اگر این عقوبت در آینده اتفاق بیافتد امکان انجام آن زیاد تر می شود.
برای مثال همه ما از خوردن یک خوراکی تلخ یا داغ خودداری می کنیم چون در همان لحظه اثر آن را ملاحظه خواهم کرد اما احتمال خوردن غذایی که می دانیم باعث دل درد برای ما می شود وجود دارد با آنکه ناراحتی دل درد بیش از تلخی همان لحظه است.
در مورد تنبیه و توبیخ در جامعه نیز اگر شخص به محض خطا تنبیه شود این تنبیه بازدارنده تر خواهد بود تا زمانی که اثرات این خطا را بعداً به او منعکس شود.
دو دلیل برای این مدعا وجود دارد:
- عدم اطلاع از مقررات:
ممکن است خاطی متوجه نباشد که این کار خلاف است و انجام آن توبیخ یا جریمه دارد.
در این حالت لازم است خاطی با برخورد بموقع و سریع متوجه اشتباه اش شود و به این موضوع که خطایی نموده آگاه گردد تا آن را تکرار نکند در غیر این صورت ممکن است بارها این کار را از روی ناآگاهی تکرار نماید.
- امید به دیده نشدن:
ممکن است خاطی بداند که این کار خلاف است اما امید دارد دیده نشود یا فراموش شود.
اگر جزای خطایی در همان هنگام وقوع اعمال نشود خاطی با امید به فراموشی یا رفع آن پیش از اعمال دست به خطا خواهد زد ولی اگر بداند بلافاصله جزای گناه برای او منظور خواهد شد این جزا و جریمه بازدارندگی موثر تری دارد.
برای مثال اگر کسی از چراغ قرمز عبور کند و بلافاصله با استفاده از دوربین شناسایی و جریمه شود و پیام آن برای شخص ارسال شود این تنبیه کاملاً تاثیر گذار خواهد بود و در مقایسه اگر خاطی پس از مدتها مثلا در هنگام فروش خودرو جریمه را متوجه شود حتی علت آن را به یاد نخواهد آورد و این جریمه بازدارندگی نخواهد داشت.
در نتیجه تا جایی که امکان دارد باید در مقررات سرعت اجرا را زیاد کرده و انعکاس عقوبت تخطی را تسریع نماییم تا اثربخشی بهتری داشته باشد.
بخاری داغ یکسان عمل می کند
هر کسی به بخاری سوزان دست بزند خواهد سوخت و بخاری دوست و آشنا یا فقیر و پولدار نمی شناسد. به بیان دیگر بخاری تبعیض قائل نمی شود.
در خصوص قوانین و مقررات هم باید به گونه ای وضع و اجرا شود که تبعیضی در آن وجود نداشته باشد و همه در مقابل آن یکسان باشند. یعنی قانونی برای همه لازم الاجرا خواهد بود که در صورت تخطی از آن با خاطی، هرکه باشد، برخورد شود.
در اینصورت افراد در مقابل آن سرتعظیم فرود آورده و تمکین خواهند نمود اما اگر در مقرراتی با استفاده از بند ها و تبصره های فراوان استثنائاتی ایجاد کنیم نفوذ این مقررات کاهش یافته و امکان تخطی از آن زیاد خواهد شد.
برای مثال اگر خیابانی ورود ممنوع باشد اما برای برخی افراد (بجز وسایل امدادی که برای همه قابل درک است) حق ورود را بدهیم، همه سعی می کنند جز آن برخی افراد باشند و این ممنوعیت کم رنگ شده و بی اثر خواهد بود.
یا اگر در اداره ای زمان ورود پرسنل ساعت مشخصی تعیین شده باشد و تاخیر برای کارمندان طبق مقررات عواقبی داشته باشد اما در این میان برخی کارمندان به طرق مختلف (اخذ مجوز استثناء و تبانی با مسئول کنترل و ...) از زیر بار این موضوع شانه خالی نمایند قاعدتاً پس از مدتی شاهد لوث شدن این قانون خواهیم بود.
این امر می تواند به سه حالت زیر اتفاق بیافتد و تکرار شود:
- برخی بواسطه استثنائات گذاشته شده و نارضایتی از احساس تبعیض به وجود آمده عامدانه دست به انجام این تخلف بزنند تا نارضایتی خود را بروز دهند.
- برخی دیگر برای آنکه نشان دهند ما جزء افراد خاص هستیم و این قانون شامل ما نخواهد شد این کار را انجام داده و تکرار می کنند.
- دسته دیگر بواسطه آنکه شاهد انجام این کار توسط دیگران هستند قبح کار را شکسته شده می بینند و از انجام آن ابایی نخواهند داشت.
عملکرد بخاری داغ، تداوم دارد
یک بخاری داغ و سوزان همیشه دست لمس کنندگان را خواهد سوزاند و اینگونه نیست که در برخی روزها سوزان و در برخی روزها دست را نسوزاند.
به بیان دیگر اگر بخاری برخی روزها داغ و برخی روزها سرد باشد امکان لمس آن وجود دارد چون شخص مطمئن نیست داغ بوده باشد.
قوانین و مقررات تنبیهی نیز باید به همین گونه باشند و همیشه برقرار باشند و به عبارت دیگر اگر عملی فضیلت محسوب می شود همیشه فضیلت باشد و عملی که رذالت است قطعا همیشه رذالت خواهد بود و در شرایط مشابه نتایج مشابه داشته باشد.
برای مثال طبق مقررات موتور سوار باید کلاه ایمنی بر سر داشته باشد و پلیس، موتور سوار بدون کلاه را جریمه و یا متوقف می کند.
اما اگر در برخی روزها این موضوع کنترل و با خاطی برخورد شود و در برخی روزها عکس العملی نسبت به این موضوع وجود نداشته باشد نباید انتظار رعایت این قانون را داشته باشیم بخصوص وقتی موتور سواری از مقابل پلیس عبور کند و پلیس به بدون کلاه بودن ایشان توجهی نکند.
یا در اداره ای، اجرای دستورالعملی که بخشنامه شده است را کسی بطور دقیق کنترل نکند و در مواقعی رعایت نکردن آن، مجازاتی برای خاطی نداشته باشد، در این حالت انتظار رعایت آن دستورالعمل انتظار بجایی نیست.
بخاری داغ هشدار می دهد
وقتی به یک بخاری داغ و سوزان نزدیک می شویم قبل از رسیدن دست به آن و لمس بخاری حرارت آن احساس می شود و شخص متوجه خواهد شد که در صورت لمس خواهد سوخت. پس از نزدیک شدن به آن اجتناب می نماید.
در مقررات نیز باید این موضوع لحاظ شده باشد و اطلاع رسانی در خصوص انجام و یا عدم انجام هر کاری باید آموزش داده شد و اطلاع رسانی شود.
برای مثال کودک باید بداند که درگیری و دشنام دادن با سایر همبازی ها کاری زشت و غلط است و سپس از او بخواهیم که آن عمل را انجام ندهد.
یا در ورودی یک خیابان ورود ممنوع، تابلو مناسب و در محل مناسب وجود داشته باشد تا راننده به سادگی آنرا رویت نموده و از انجام آن اجتناب نماید.
حال اگر با رعایت این شرط کسی تخلف نمود مستوجب جریمه و برخورد خواهد بود.
اگر این شرط رعایت نشود امکان خطا به دلایل زیر وجود خواهد داشت:
- خاطی ناآگاهانه و از روی جهل اقدام به خطا می نماید و خطای او ممکن است تبعاتی هم برای دیگران بوجود آورد.
- خاطی با استناد به همین اطلاع رسانی ضعیف و سوء استفاده از این نقطه ضعف، عامدانه خطا نموده و خود را تبرئه نماید.
بخاری داغ اجتناب پذیر است
فرض کنید قرار است در سالنی بخاری نصب شود و با آن بخاری گرمایش سالن تامین شود. در تعیین محل قرار گیری بخاری علاوه بر مسائل مهندسی به لحاظ رسیدن به بهترین راندمان، به این نکته نیز توجه می شود که محل نصب آن جایی نباشد که اشخاص ناگزیر به آن نزدیک شوند یا از کنار آن عبور کنند.
برای مثال بخاری در یک راهرو تنگ نصب نخواهد شد که بواسطه نیاز به عبور از آن راهرو افراد از نزدیکی آن عبور کنند.
نهی کننده ها در قوانین و مقررات نیز باید به گونه ای باشند که انجام آنها ناگزیر نباشد و بتوان از آنها دوری کرد.
برای مثال اگر در چهار راهی از یک بلوار به لحاظ جلوگیری از سنگین شدن ترافیک دور زدن را برای خودروها ممنوع می کنیم باید با فاصله ای منطقی محلی برای دور زدن پیش بینی نماییم تا رانندگان بتوانند از آن استفاده کنند ولی اگر دور نزدن در این چهار راه به معنی طی نمودن مسافتی طولانی و زمانبر برای رسیدن به محلی مجاز برای تغییر مسیر باشد، قاعدتا رانندگان در هر فرصت که امکان داشته باشد این قانون را نادیده خواهند گرفت.
یا اگر در شرکتی برای جلوگیری از پخش بوی غذا در محل کار، خوردن غذا در دفتر ممنوع شده باشد و ساعت کار به گونه ای باشد که وقت ناهار را پوشش دهد، باید محلی به عنوان سالن غذاخوری پیش بینی شود تا کارمندان بتوانند از آن استفاده کنند.
تنها در این حالت است که می توان رعایت این قانون را انتظار داشت.
متناسب می سوزاند
همه می دانیم اگر شخصی بخاری داغ را لمس نماید دچار سوختگی خواهد شد اما میزان این سوختگی بستگی به میزان حرارت بخاری و مدت زمان لمس متغیر خواهد بود.
مقررات تنبیهی نیز باید به همین شکل تنظیم شود که به ازای یک خطای کوچک جریمه ای بزرگ و یا برای خطای بزرگ جزایی ناچیز لحاظ نگردد که در این صورت یا مقررات بی اثر خواهد شد و یا باعث اجحاف و اعتراض خواهد شد.
برای مثال اگر والدین برای خطای کوچکی از فرزندشان برخوردی سخت داشته باشند علاوه بر اجحاف در حق وی ممکن است با عکس العمل فرزند مواجه شوند و این برخورد نتیجه عکس داشته باشد و فرزند به لجبازی روی آورد.
در مقابل اگر در فرزند خطای بزرگی داشته باشد ولی تنبیه یا برخورد با او در آن حد نباشد، این برخورد بازدارندگی نداشته و خطا تکرار خواهد شد.
نتیجه گیری
با توجه به موارد اشاره شده در این متن مشاهده می شود که هر یک از خصوصیات ذکر شده در خصوص بخاری داغ برای بر حذر نگاه داشتن افراد برای عدم لمس آن موثر و مهم می باشند و جمع این عوامل باعث شده همگان از آن اجتناب نمایند.
این موضوع در مورد قوانین و مقررات نیز کاملا صادق است و اگر در جامعه مقرراتی را ملاحظه می کنیم که نادیده گرفته می شوند و رعایت نمی شود بی شک یک یا چند مورد از موارد فوق در قانون یا اجرای آن رعایت نشده است و لازم است با شناسایی و اصلاح آن مورد، قانون یا مقررات را به اجرا در آوریم.
نویسنده ی مقاله ی "آموزش تدوین و اجرای قانون و مقرارت انضباطی در مدیریت"
این مطلب توسط محمد متقی پور نوشته، و توسط تیم "هم سوالی"، ویرایش شده است.